Mehmed Fetgerey Afüşanba (1890-1931)

Kafkas yurtseveri, sporcu, yazar. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasındaki Abhazya ayaklanması sonunda, Abhazya’nın Gudauta-Vendripş yöresinden Türkiye'ye göç etmek zorunda kalan Atkug Musa Afüşanba'nın oğludur. 1890 yılında Sapanca'ya bağlı Yanık köyünde doğdu. Küçük yaştayken babasının ölmesi üzerine annesi ve iki kardeşiyle birlikte gittikleri İstanbul’da, dayısı Bersis Habiç Bey’in yanında yetişti. Ortaokulda (Rüşdiye) iken klasik öğrenimi terk ederek kendi kendini yetiştirmeye koyuldu. Fransızca öğrendi. Tarihe, sosyolojiye ve spora merak sardı.

Okuduğu ilk Fransızca eserler atayurdu Kafkasya ve Çerkeslerle ilgili olanlardı. Okuduklarıyla o günkü Osmanlı toplumunun ve sürgündeki Çerkeslerin durumunu karşılaştırıyor ve üzülüyordu. "Hayat-ı İçtimaiye ve Yaşamanın Felsefesi" adlı kitabını bu etkiler altında kaleme almıştı. 1914 yılında da gazeteci Celal Nuri (İleri)'nin Çerkes kadınları hakkında yazdığı imalarla dolu bir eserinden duyduğu üzüntüyle "Osmanlı Alem-i İçtimaisinde Çerkes Kadınları" adlı kitabını yayınladı.

O günün sayılı jimnastikçi, halterci ve alafranga güreşçileri arasında da adı geçen Fetgerey, sporla ilgili olarak da birkaç kitap yayınlamıştır. 1913’te ağabeyi Ahmet Fetgerey ve bir grup Çerkes genciyle birlikte, bugün de Türkiye'nin sayılı spor kulüplerinden biri olarak yaşamını sürdüren "Beşiktaş Osmanlı Spor Kulübü"nün kurucuları ve aktif sporcuları arasında bulundu. Bir ara Üsküp’e beden eğitimi öğretmeni olarak atanan Mehmed Fetgerey, Balkan Savaşının feci sonuçları üzerine İstanbul'a dönmek zorunda kaldı. Bir süre de Bursa'da ögretmenlik yaptı. Fakat Birinci Dünya Savaşının patlaması üzerine bu görevden de istifa ederek cepheye koştu. Dayızadesi olan İzmit Milletvekili İsmail Ziya Bersis ile birlikte ve "Teşkilat-ı Mahsusa"nın bir mensubu olarak Irak ve İran’da çeşitli savaşlara katıldı. Mütareke döneminde, İstanbul’da üyesi bulunduğu "Çerkes İttihad ve Teavün Cemiyeti" ve "Şimali Kafkas Cemiyeti" gibi Çerkes göçmen örgütlerindeki çalışmalarını ve tarihi, sosyolojik araştırma ve yayınlarını sürdürdü (1918-22).

Kurtulus Savaşı yıllarında özellikle Marmara yöresinde adeta çerkesler arası bir iç savaş haline dönüşen olaylar ve şöven yöneticiler tarafından bu yörede uygulanmaya başlayan Çerkes köylerinin sürgünü olayı Mehmed Fetgerey'ı son derece üzmüştü. 1923 yılında "Çerkes Meselesi Hakkında Türk Vicdan-ı Umumisine ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Arıza" adıyla iki broşür yayınlayarak bunları ilgili resmi makamlara ve TBMM üyelerine de gönderdi. Bu usulsüz ve yanlış uygulamaya karşı çıkan tek yazar olan Mehmed Fetgerey’in bu yürekli davranışı, onun ömrünün sonuna kadar fiili bir yayın yasağı ile karşılaşmasına neden oldu. (Fetgerey’ın bu broşürleri sadeleştirilmiş olarak 1979 ve 1994’te iki kez daha basılmıştır).

1924-1930 yılları arasında çalışma ve yazmayı sürdüren, ama Türkiye’de yazılarını bastırma olanağı bulamayan Mehmed Fetgerey, bu yıllarda bazı Avrupa ve Yakındoğu ülkelerinde örgütlenen "Kafkasya Dağlıları Halk Partisi" adlı organizasyon içinde yer aldı. 1927-28 yıllarında Prag’da bir partinin yayınları arasında ve M.F. Aşuenba imzasıyla bazı broşürleri yayınlandı.

İstanbul'da, çalışmakta olduğu Adapazarı Maden İşletmesi A.Ş.'nin bulunduğu Agopyan hanında çıkan bir yangında, Kafkas'lı iki iş arkadaşıyla birlikte, zehirli gazların etkisiyle boğularak genç yaşta öldü (19 Ocak 1931).

Eserleri: "Hayat-ı İçtimaiyye ve Yaşamanın Felsefesi" (İstanbul), "Osmanlı Alem-i İçtimaisinde Çerkes Kadınları" (İstanbul 1914), "Eşgal-i Hayat" (İstanbul), "Terbiye-i Bedeniyye Yahud Kendi Kendine Jimnastik" (İstanbul), "Yirmi Hareketle Jimnastik Dersleri" (İstanbul), "Çerkesler" (İstanbul 1920), "Çerkeslerin Aslı Mabudlar Neslindendir" (İstanbul 1922), "Çerkes Meselesi Hakkında Türk Vicdan-ı Umumisine ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Arıza" (İki kitap, İstanbul 1923), "Kafkasya ve Servet Menbaları" (İstanbul 1924), "Russkiy İmperialism i Nezavisimost Gortsev" (Rus Emperyalizmi ve Dağlıların Bağımsızlığı, Rusça, Prag 1928)...

Bunlardan baska yayınlanmamış olan beden terbiyesine, Irak ve Iraklılara ilişkin bazı eserleri de vardır. "Lezgiler ve Adigeler", "Kafkas Birliği, Çarlık ve Sovyet Rejimleri", "Şimali Kafkasyalıların Prometesi ve Hürriyet Aşkı", "11 Mayıs ve Sönmeyen Ümit", "Kafkas Efsaneleri" (Kafkasya'da Üreyen Güzeller Nesli, Altın Postlu Koç, Tek Çarıklı Kahraman ve Kafkas Kızı Mede,...), "Onsekizinci Asırda Şimali Kafkasya" gibi bazı araştırma ve yazıları ölümünden yıllar sonra Dr. Vasfı Güsar tarafından "Yeni Kafkas" dergisinde bölümler halinde yayınlanmıştır.